Obilježavanje jubileja

60 godina univerzitetske geografije u Bosni i Hercegovini

U povodu obilježavanja 60 godina od osnivanja Odsjeka za geografiju, najprije u sastavu Filozofskog fakulteta i 50 godina u sastavu Prirodno-matematičkog fakulteta Univerziteta u Sarajevu, u Konjicu je od 29.06.do 01.07 2011.god. Naučni simpozijumom sa međunarodnim učešćem obilježen jubilej postojanja univerzitetske geografije u Bosni i Hercegovini. Tema Simpozijuma se odnosila na aplikativnu stranu geografije naslova: „Edukacija iz turizma i zaštite životne sredine, kao preduvjet turističkog, regionalnog i prostornog planiranja“.

Tom prilikom u uvodnoj besjedi predsjednik naučnog odbora prof.dr. Muriz Spahić je istakao:

U povodu obilježavanja jubileja 60 godina rada Odsjeka za geografiju, najprije od 1950. god. u sastavu Filozofskog fakulteta, a od 01.12.1960. godine u sastavu Prirodno-matematičkog fakulteta Univerziteta u Sarajevu prihvaćena je ideja, od strane ovoga izlagača, da se jubilarna godišnjica osnivanja univerzitetske geografije obilježi naučnim skupom sa temom koja tretira savremene tendencije aplikativne geografije, što je upriličeno ovim Simpozijumom.

Osnivanjem Odsjeka za geografiju, pravno-formalno, udareni su temelji naučne geografije u Bosni i Hercegovini. Počeci razvoja univerzitetske geografije temeljili su se na školskoj geografiji i odnosili su se na transfer geografskog znanja polaznicima studija geografije. Razvoj geografskog obrazovanja temeljio se na samoobrazovanju nastavnika i saradnika Odsjeka za geografiju, koji su rezultirali doktoratima iz geografskih nauka, a potom postdiplomskim studijem i odbranom magistarskih radova, kao uvodnim činom za uvjete kandidata i podobnosti tema u odbrani disertacionih teza.

Polazeći od definicionog područja geografije saznajemo objekte i predmete pročavanja, koji opredjeljuju suštinu njenog naučnog, aplikativnog i edukativnog značenja. Napuštanjem hetnerovskog horološkog geografskog regionalizma sa težištem na njenom osnovnom tradicionalnom modelu, razvoj savremene geografije temelji se na istraživanju funkcionalne organizacije prostora, aktuelnih procesa, racionalnog korištenja prirodnih resursa i zaštite geografske sredine. Nova geografija traži novu paradigmu, koja je usmjerena na novi metodološki sistem u traženju odgovora na pitanje fundamentalnog objekta geografskog proučavanja.

U razvoju geografije velika pažnja se poklanja razvoju primijenjene ili aplikativne geografije koja se, u nekim geografskim krugovima, shvata kao normativna, angažirana, konstruktivna i praktična geografija. Suština aplikativne geografije nalazi se u primjeni geografskih znanja kod rješavanja konstruktivnih problema. Ovakav koncept geografije priliči sadašnjosti u riješavanju: oblikovanja i uređenja geografskog prostora, planiranja prostorne organizacije regije, razvoja proizvodnih djelatnosti, racionalnog iskorištavanja obnovljivih i neobnovljivih prirodnih resursa, zaštiti i obnovi životne okoline, informaciji o prostornim obilježjima uz primjenu Geografskog informacionog sistema i sl.

Aplikativne tendencije u razvoju geografskih edukacija bile su preduzete u predbolonjskoj reformi visokog obrazovanja 80-tih godina prošlog stoljeća, kada tadašnje vlasti nisu osjetile smisao nove tendencije razvoja aplikativne geografije, te su dekretom zabranile projektovano usmjerenje univerzitetske geografije na Odsjeku za geografiju Prirodno-matematičkog fakulteta Univerziteta u Sarajevu u oblasti prostornog planiranja.

Polazeći od ovih geografskih paradigmi i rezolutnih opredjeljenja iskazanih na Prvom i potvrđenih na Drugom kongresu geografa Bosne i Hercegovine, sarajevska geografska škola divergira u trijadu geografskog obrazovanja i naučnog opredjeljenja uvažavajući geografski fundamentalni značaj. Ova koncepcija je u Bolonjskom programu, pretočena u nastavni plan i program akademskog geografskog obrazovanja na Odsjeku za geografiju Prirodno-matematičkog fakulteta Univerziteta u Sarajevu iskazana kroz: Nastavnički smjer, smjer Turizm i zaštita životne sredine i smjer Regionalno i prostorno planiranje. Ovim geografskim aplikacijama je postojeća generacija geografa na Odsjeku za geografiju Prirodno-matematičkog fakulteta, konkretizovala suštinu uvodne riječi Huseina Brkića (1957) u povodu objavljivanja prvog broja naučnog časopisa „Geografskog pregleda”, naučnog glasila Geografskog društva SR Bosne i Hercegovine, kada predviđa „zasićenje škola geografskim nastavnim kadrom i krizom nezaposlenosti”, te „prepoznatljivosti širine geografske struke prema drugim vidovima životne prakse: turizmu, saobraćaju, kulturi, zavičajnim muzejima i sl.”

Aplikativna orijentacija edukacije studenata na Odsjeku za geografiju Prirodno-matematičkog fakulteta Univerziteta u Sarajevu dala je puni smisao u edukaciji stručnjaka iz oblasti turizma i zaštite životne sredine i regionalnog i prostornog planiranja. Stručnjaci u zvanju bachelora iz oblasti Turizma i zaštite životne sredine i bachelori iz regionalnog i prostornog planiranja su adekvatno educirani za samostalno bavljenje ovim poslovima u privredi i državnim institucijama. Pored toga, izveli smo dvije generacije mastera iz ovih aplikativnih geografskih oblasti.

Radovi iz navedenih oblasti danas se prezentiraju na naučnom skupu. Ovom prilikom želimo pokazati bachelorska i masterska studentska postignuća iz ove oblasti, a radovi koji su pripremljeni za prezentaciju će pokazati punu opravdanost uvođenja aplikativnih smjerova na Odsjeku za geografiju Prirodno-matematičkog fakulteta Univerziteta u Sarajevu.  

Aplikativna geografska orijentacija usmjerila je i naučna stremljenja, koja uveliko obogaćuju naučne radove, koje se prezentiraju u domaćim i međunarodnim časopisima. Ovim je utemeljena nova koncepcija naučnih radova od sticanja nezavisnosti i državotvorne samostalnosti Bosne i Hercegovine.

Geografi Odsjeka Prirodno-matematičkog fakulteta Univerziteta u Sarajevu su nesebičnim radom i zalaganjem ostvarili veoma zavidne rezultate na polju unapređenja geografske nauke ne samo u Bosni i Hercegovini, već i šire. Organizirali su dva Kongresa geografa Bosne i Hercegovine sa međunarodnim učešćem, prvi 2004. godine u Sarajevu i drugi 2008. u Neumu. Naučni odbor oba Kongresa publikovao je Zbornik abstrakta i Zbornike radova. Pored ovih publikacija geografi Odsjeka za geografiju od 1996. godine publikovalo 8 brojeva Geografskog lista naučno-popularnog časopisa za školsku omladinu. Rat i ratna razaranja doprinijeli su nastanku policentrične geografske orijentacije u Bosni i Hercegovini, što je u kongresnim plenarnim obraćanjima detaljnije obrazloženo od tadašnjeg predsjednika Geografskog društva Federacije Bosne i Hercegovine i autora ove uvodne riječi, o čemu se čitateljstvo detaljnije može informisati iz kongresnih zbornika.

U godini jubileja potrebno se osvrnuti na tekovine geografske ideje i geografskih etapa začetih od stranih istraživača na teritoriji Bosne i Hercegovine, a posebno: F. Katzera, A. Penka, A. Grunda, J. Daneša, J. Cvijića, B.Ž Milojevića, J. Roglića, S. Ilešića, A. Melika, J. Dedijera i dr. istraživača.

Razvoj geografije u Bosni i Hercegovini u periodu nakon osnivanja (1950. godine) možemo podijeliti u tri perioda, pa ako hoćete, i isto toliko divergentnih plejada poimanja geografske struke i nauke.

Prvoj plejadi pripadaju iskusni predavači-geografi, koji su se bavili, pored ostalog, transferom geografskih znanja, od kojih posebno mjesto pomena zaslužuju: H. Brkić, T. Kanaet, S. Šiniković, B. Petrović, M. Vemić, I. Aganović i dr. Ova grupa geografa, bavila se razvojem opće geografije, matematičke geografije i matematičkem kartografije, klimatologije i regionalne geografijom. Njima, a posebno H. Brkiću, pripada zasluga osnivanja Geografskog društva Bosne i Hercegovine 1947. godine, koje je dalo impuls osnivanju Katedre za geografiju na Filozofskog fakulteta Univerziteta u Sarajevu i početku razvoja naučne geografije.

U drugu plejadu geografa ubraju se oni koji su stekli temeljno geografsko obrazovanje i akademske titule i akademska zvanja. U tom razdoblju nastala je diferencijacija geografije na sistem geografskih oblasti i geografskih komponentnih nauka. Iz tog perioda nastala je divergencija kompleksnog geogrfskog poimanja objektivne geografske stvarnosti u geografske oblasti kao što su: fizička geografija, geologija, društvena geografija, regionalna geografija, kartografija, metodika nastave geografije i na kraju ovog perioda geografski aspekti zaštite životne sredine.

Navedene geografske oblasti su diferencirane na komponentne geografske discipline, kao što su: Opća geologija, Petrografija, Mineralogija, Historijska geologija, Geološko kartiranje, Paleogeografija sa stratigrafijom, Geofizika, Matematička geografija, Matematička kartografija, Primijenjena kartografija, Klimatologija sa meteorologijom, Opća hidrografija, Geomorfologija, Fitogeografija, Zoogeografija, Pedogeografija, Geografija stanovništva i naselja, Privredna geografija, Geografija tercijarnih djelatnosti, Regionalna geografija Evrope, Regionalna geografija vaneropskih kontinenata, Regionalna geografija Jugoslavije, Geografija Bosne i Hercegovine, Geografske osnove životne sredine i Metodika nastave geografije. One su bile sastvni dio studija geografije nastavničkog smjera, jedinog za sve vrijeme postojanja Odsjeka za geografiju do Bolonjskog procesa.

U edukaciji komponentnih geografskih disciplina univerzitetskog nivoa, njhovom naučnom poimanju i objavljenim naučnim radovima u načnim geografskim glasilima posebno mjesto imaju: T. Kanet, R. Gašparović, A. Salihović, M. Bjelovitić, S. Bakaršić, F. Trubelja, M. Atanacković I. Bušatlija, O. Zubčević, M. Mišković, N. Mastilo, K. Papić, S. Smlatić, N. Zubić, R. Milosavljević, A. Markotić, J. Čehajić, B. Krivokapić, M. Spahić i dr.

Drugi period razvoja geografske misli u Bosni i Hercegovini završio se agresijom na suverenu i nezavisnu državu Bosnu i Hercegovinu 1992. godine. Nakon završetka agresije nastupa treći period razvoja sarajevske geografske škole u veoma teškim okolnostima posljeratne izgradnje.

Treći period razvoja geografske misli obuhvata ratni i posljeratni period do danas u kome su određene smjernice daljeg razvoja geografske ideje od fundamentalog geografskog prema aplikativno razvojnom geografskom poimanju objektivne stvarnosti. Geografske aplikacije su inkorporiane u oblasti regionalnog i prostornog planiranja i u turizmu i zaštiti životne sredine, koje su osnov razvojne privredne strategije Bosne i Hercegovine. Ovaj period pripada reformskom Bolonjskom procesu kada su na Odsjeku za geografiju započeti novi procesi osavremenjivanja postojećeg nastavnog programa nastavničkog smjera i uvođenja dva potpuno nova aplikativna smjera i to: smjer Turizam i zaštita životne sredine i smjer Regionalno i prostorno planiranje prvog (dodiplomskog) i drugog masterskog ciklusa. Udareni su temelji za treći (doktorski) ciklus o čemu će biti više govora u narednom periodu.

Polazne osnove aplikativnih smjerova na sva tri Bolonjska ciklusa temelje se na komponentnom i kompleksnom proučavanju objektivne geografske stvarnosti. Komponentnim i kompleksnim proučavanjem prirodnogeografske i društvenogeografske objektivne stvarnosti vrši se identifikacija, valorizacija i revitalizacija turističkih vrijednih prostora u Bosni i Hercegovini, kao i njihova zaštita. Valorizovane i revitalizirane turističke motive aplikativna geografija ih stavlja u posebni plan prostornog i regionalnog planiranja, čija jedinstvena metodologija o prostorno-planerskim dokumentima odgovara nastavnom planu i programu nastavnog smjera Regionalnog i prostornog planiranja. Postojeći aplikativni smjerovi na Odsjeku za geografiju su jedini ovakve vrste u Bosni i Hercegovini. To su smjerovi budućnosti ne samo u razvoju geografije kao nauke, već upotrebom geografije u rješavanju konstruktivnih zadataka strategije razvoja Bosne i Hercegovine.

Treća plejada geografa, koji su udarili temelje novoj naučnoj aplikativnoj geografiji su vrijedni pomena za sadašnje ali buduće generacije među kojima posebno mjesto imaju: M. Spahić i S. Nurković sa mlađim sljedbenicima u imenima: N. Drešković, R. Mirić, A. Pobrić, M. Operta, E. Temimović, H. Jahić, A. Korjenić i dr., te spoljni sardnici geografi među kojima se ističu: S. Musa i R. Šećibović.